Midgard'dan Valhalla'ya, Kuzey Mitleri

Çok değil, daha bundan on beş yıl öncesine dek, kadim uygarlıkların kültürel tarihi ve mitolojileri üzerine kitapçılarda bulabileceğiniz türkçe kaynakların sayısı, iki elin parmaklarını geçmezdi. Eski Yunan ve Roma söz konusu olduğunda şansınız biraz daha artıyor görünürdü belki ama onlar da birkaç beylik referans kitabıyla sınırlıydı genellikle. Eski Mısır ya da Hint uygarlığıyla ilgili bir iki kitaba rastlıyorsanız, kendinizi şanslı saymalıydınız. Ama kadim Kelt, Cermen ya da İskandinav kültürleri söz konusu olduğunda yayın dünyamız bir çölden farksızdı. Çaresizce, uluslararası kaynaklara yöneliyor ve yurtdışından Amazon ya da Barnes&Noble marifetiyle, yüklü kargo maliyetlerini de göze alarak kitap sipariş ediyorduk. Yabancı dil bilmeyenler içinse, böyle bir olanak da yoktu.

Neyse ki bu görüntü, özellikle son on yılda hatırı sayılır biçimde değişmeye başladı. Mitoloji ve kadim tarih alanında, bundan kısa bir süre öncesine dek hayalini bile kuramayacağımız kadar çok kitap türkçeye çevrilip birer birer yayımlanırken, henüz çok tatmin edici düzeyde olmasa da, meraklı okuru hoşnut edecek bir yelpaze de oluştu zaman içinde. Geçenlerde Snorri Sturluson'un sekiz yüz yıllık Kuzey mitleri derlemesi (Edda'lar) "Viking Mitolojisi" adıyla yayımlanınca, İskandinav kültürüne ilgi duyan okurlar için küçük bir seçki yapıp, erişilebilir yeni kaynakları listelemeye karar verdim. Kapsamlı bir kitap tanıtım yazısı değil elbette; sadece, konuya ilgi duyanların kolayca göz atabilecekleri kısa bir liste bu. Vakit buldukça, Antik Yunan, Roma, Eski Mısır ve Yakındoğu'yla ilgili kaynakları da zaman zaman blog'uma eklemeyi planlıyorum. Böylelikle, epeydir sessiz kalan bu sayfayı da biraz daha işlevsel hale getirebilirim belki.

"İskandinav Mitolojisi" - Kevin Crossley-Holland, Çeviren: Simge Kaytan, SAY Yayınları

Orijinali 1980 yılında yayımlanan bu kitabın Türkiye'deki ilk baskısı, 2011 yılında yapıldı. İskandinav dünyasıyla ilgili temel kavram ve değerlerin ele alındığı bir giriş bölümüyle başlayan kitap, Kuzey halklarının evren anlayışlarını, kozmogoni ve kozmolojilerini değerlendirip, panteon yapısıyla ilgili şematik bilgilerle okuru hazırladıktan sonra, kaynaklarda yer alan mitleri derli toplu bir düzen içinde ayrıntılı olarak ele alıyor. Konuya ilgi duyanların el altında bulundurmaları gereken bir kaynak.

"İskandinav Mitleri" - R. I. Page, Çeviren: İsmail Yılmaz, Phoenix Kitap

İlk baskısı 2009'da, ikinci baskısı da 2013'te yapılan bu kitap, İskandinav kültürü uzmanlarından Page tarafından, Kuzey mitolojisini merak edenlere yönelik bir giriş kitabı olarak tasarlanmış. Aesir, Vaenir gibi tanrı gruplarını; Odin, Thor, Baldr ve Loki gibi birinci derecede önemli panteon figürlerini ve İskandinav mitlerinin temel anlatılarını, akıcı bir dille okura sunuyor.

"Viking Dünyası" - Stefan Brink & Neil Price (Ed.), Çeviren: Ebru Kılıç, ALFA Tarih

Bu kitap, tam anlamıyla bir derya. Burada sıraladığım diğer kaynaklardan farklı olarak Brink ve Price editörlüğünde hazırlanan bu derleme, İskandinav toplumunun kültürel tarihini tüm görünümleriyle ve oldukça ayrıntılı biçimde ele alıyor. Bölgenin coğrafi yapısı, insan toplulukları ve yerleşimler, yaşam biçimleri, ekonomi ve ticaretleri, teknoloji ve askeri örgütlenmeleri, inanç biçimleri ve mitolojileri, diğer halklarla olan ilişkileri, tarihsel süreç içinde derinlemesine ele alınıyor. "Olmazsa olmaz" kaynaklardan.

"İskandinav Mitolojisi" - Neil Gaiman, Çeviren: Alican Saygı Ortanca, İthaki

Modern dönemin en popüler bilimkurgu yazarlarından birinin kaleminden çıkınca, bu kitaba elbette ayrı bir parantez açmak gerekiyor. Kuzey kültürü ve Viking mitlerine olan tutkusunu çoğu kez hikâyelerinin örgüsüne sızmış figürler ve temalarla belli eden Gaiman, "Amerikan Tanrıları" adlı kült romanında da Odin ve Baldr gibi kahramanları kurgunun merkezine yerleştirmişti. Girişte kendisinin de belirttiği gibi bu kitap, alışılmış mitoloji referans kitaplarından biri değil. En azından, böyle bir iddia taşımıyor. Ama Gaiman'ın dili ve üslubuyla harmanlanmış, güzel bir mit derlemesi. Hayat ağacı Yggdrasil, Asgard ve Midgard ile başlayıp, İskandinav ilahlarının serüvenlerini akıcı bir dille toparlayan kitap, Loki'nin hilebazlığı, Baldr'ın ölümü ve evrenin kaçınılmaz sonu Ragnarok'la noktalanıyor. Mutlaka kitaplığınızda olmalı.

"Viking Masalları" - Jennie Hall, Çeviren: Servin Sarıyer, Karakarga Yayınları

Bu küçük ve sevimli kitap, İskandinav toplumunun mitlerini değil, bölge halklarının folklorunda yer alan masalların bir derlemesini sunuyor. Dolayısıyla dili oldukça basit ve sade; çocukların rahatlıkla okuyacağı nitelikte. Krallar, savaşlar, seferler ve mücadelelerle dolu, sözlü kaynaklardan derlenmiş saga'ları bir arada bulmak isteyenler için.

"Viking Mitolojisi" - Snorri Sturluson, Çeviren: Selahattin Özkan, Yeditepe Yayınları

İskandinav mitolojisinin birincil kaynağı olan manzum ve nesir Edda'ları ilk kez derleyip okunabilir hale getiren Snorri Sturluson, 13'üncü yüzyılda İzlanda'da yaşamıştı. Onun hazırladığı kaynak, ilk kez 1665'te Kopenhag'da basılmış, sonraki yüzyıllarda da başta İngilizce olmak üzere tüm Batı dillerine çevrilmişti.  Elimizdeki bu kitap Sturluson'un yaşamını ve çalışmalarını anlatan bir girişin ardından, "Nesir Edda"  ya da "Genç Edda" olarak bilinen mit derlemesinin bir çevirisini sunuyor.